auteur: Pieter De bruyn
Veel bloeiende struiken zijn er nog niet in de wintermaanden. Gaspeldoorn (Ulex europaeus) vormt hierop een uitzondering. De struik met mooie gele bloemen werd deze maand waargenomen in Marselaer en op de Branstse heide.
Deze struik komt in Europa vooral voor langs de Noordzee en de Atlantische oceaan. Hij verkiest een gematigd zeeklimaat, want kan niet goed tegen vorst, niet tegen sterke droogte, maar ook niet tegen te natte voeten. Je vindt hem dan ook vooral in vrij droge heide- en duingebieden. In Vlaanderen komt de struik vrij algemeen voor, wereldwijd staat hij zelfs op de lijst van meest invasieve soorten (vooral in de VS), ondanks de vrij specifieke klimaat- en bodemvereisten. De plant werd in onze streken voor het eerst gezien rond 1600 in Zeeland, wellicht toen aangeplant.
De gaspeldoorn blijft groen in de winter, de bladeren vormen stijve doorns, enkel jonge blaadjes zijn zacht en dan nog eetbaar voor dieren. Aan zijn doornen dankt hij ook zijn naam: Gaspel komt uit het Middelnederlands en betekent haak of gesp. In de middeleeuwen werden de doorns dan ook gebruikt als speld om kleding te sluiten. Hij lijkt van ver wat op brem (brem heeft geen doornen maar kleine blaadjes), en komt ook op dezelfde plaatsen voor.
Daarnaast werd hij vroeger ook gebruikt als groenbemester, doornenhaag en brandhout, veelal in bakkerijen en voor het vervaardigen van baksteen. Ook als droogrek deed hij dienst, door de naalden waaide de was immers niet weg. En tenslotte is er ook wat bijgeloof gemoeid met deze plant: in Ierland hing men takken van de Gaspeldoorn boven de deur om boze geesten af te weren.
De belangrijkste bloeimaanden zijn maart tot mei, maar het is duidelijk dat ook de vroege wintermaanden hem niet tegenhouden. Ze vormen dan ook een belangrijke voedselbron voor bijen. Het stuifmeel wordt trouwens door de plant afgeschoten op bezoekende insecten na aanraking.
De plant en de zaden zijn giftig. Ze bevatten cytisine, een stof verwant aan nicotine (het is dezelfde stof die gouden regen giftig maakt). Inname van 50mg van deze stof kan dodelijk zijn. Een afgeleide stof wordt als geneesmiddel gebruikt als nicotinevervanger om te helpen met stoppen met roken.
Bibliografie
https://waarnemingen.be/observation/232388338/
https://waarnemingen.be/observation/232240413/
https://nl.wikipedia.org/wiki/Gaspeldoorn
https://www.ecopedia.be/planten/gaspeldoorn